Veel mensen vragen zich af of vegan eten gezond is. Zonder meteen antwoord te geven op jouw vraag: “Is vegan gezond?”, neem ik je mee op onderzoek.
Onderzoek met tweelingen
In november 2023 verscheen er een hele leuke studie van Matthew Landry, Catherine Ward en heel veel collega’s over de vraag “is vegan eten gezond?”. De onderzoekers vonden 22 tweelingen waarvan één helft een veganistisch dieet ging volgen gedurende het onderzoek en de andere helft een Mediterraan dieet. Super mooi design, omdat genetische effecten geen rol spelen in de uitkomst én omdat vegan vergeleken werd met een ‘gezond’ dieet met vlees, vis en zuivel. Op verschillende plekken in de media lees je dan dat “nu bewezen is dat een veganistisch dieet de gezondheid sterk kan verbeteren”.
Terug naar de bron
Als ik dat lees, ga ik altijd eerst op zoek naar het originele wetenschappelijke artikel. In dit geval was dat makkelijk, want het is ‘open access’, dus voor iedereen toegankelijk. Je vindt het artikel hier. En daarna ga ik op zoek naar de trial registration. In de trial registration beschrijven wat de onderzoekers van plan zijn, al voordat het onderzoek begonnen is.
Trial Registration
In de trial registration staat bijvoorbeeld wie wel en niet mee mogen doen aan het onderzoek, wat de deelnemers moeten doen, welke data verzameld gaan worden en soms ook hoe de data geanalyseerd gaan worden. Ik vind het belangrijk om de trial registration te bekijken, omdat onderzoekers vaak in de verleiding komen om in de uiteindelijke publicatie andere analyses te presenteren dan ze van tevoren van plan waren. Dat gebeurt vaak als resultaten niet significant zijn. In dit geval als de vraag “Is vegan gezond?” bevestigd noch ontkend zou kunnen worden.
LDL colesterol
In de trial registration van dit onderzoek staat dat LDL cholesterol de belangrijkste uitkomstmaat is. En dat vind ik op zichzelf vreemd, omdat LDL cholesterol al sinds 2005 geen onderdeel meer uitmaakt van de diagnostische criteria van de Wereld GezondheidsOrganisatie (WHO) van metabool syndroom, terwijl de onderzoekers wél alle huidige diagnostische criteria gemeten hebben. In de trial registration staat niet welke analyses de onderzoekers van plan zijn te doen, jammer, maar het is niet anders. Dan ga ik terug naar het artikel en ga meteen de Methods lezen. In de Methods wordt verwezen naar verschillende supplementen, die ik hier gedownload heb.
Methods
In de Methods schrijven Landry et al. dat LDL cholesterol de belangrijkste uitkomstmaat is. Da’s mooi, want dat staat ook in de trial registration. Daar is in elk geval niet gesjoemeld. Ze gebruikten een linear mixed model om de resultaten te analyseren. Zonder in te gaan op details, lijkt mij dat inderdaad de beste methode om dit soort data te analyseren. Prima dus.
Table 1
Dan komt de eerste tabel, daarin staan kenmerken van de deelnemers aan het begin van de studie. Wat opvalt, is dat er 17 vrouwelijke tweelingen meededen en 5 mannelijke. Zo’n man : vrouw verhouding is normaal in voedingsonderzoek, niks bijzonders. Wat ook opvalt, is dat de vrouwen gemiddeld zwaarder zijn dan de mannen en een hogere BMI hebben (27 tegen 23). Qua buikomtrek zitten de vrouwen nét onder de WHO criteria voor metabool syndroom, de mannen zitten er ruim onder. Qua bloeddruk zitten de deelnemers ook nét onder de criteria voor metabool syndroom, met HDL cholesterol en triglyceriden zitten ze ruim aan de goede kant. Wat mij ook opvalt, is dat de groepen enorm verschillen in B12 startniveau. De tweelinghelften die een vegan dieet krijgen, hebben bij aanvang van het onderzoek veel meer B12 in hun bloed dan de tweelinghelften die een Mediterraan dieet krijgen. Dat is waarschijnlijk toeval.
Primaire uitkomstmaat: LDL
Dan komen de Results. In een beetje onduidelijke, maar wel correcte taal staat beschreven dat LDL cholesterol (primaire uitkomstmaat) significant harder gedaald is in de vegan groep dan in de Mediterrane groep. Is dat bewijs dat vegan gezonder is? Mwa, LDL maakt niet voor niets al bijna 20 jaar geen deel meer uit van de diagnostische criteria van de WHO voor metabool syndroom.
Secundaire uitkomstmaten
De onderzoekers vinden ook dat twee van de secundaire uitkomstmaten, namelijk gewicht en nuchtere insuline, harder dalen in de vegan dan in de Mediterrane groep. Een daling in nuchtere insuline lijkt me een goede zaak, al is er ook altijd veel discussie over de betrouwbaarheid van metingen, omdat insuline ‘pulsatief’ vrijgegeven wordt. Er zou dus sprake kunnen zijn van een meetfout.
Afvallen kan ongezond zijn
Een afname in gewicht lijkt wél wenselijk, toch? Bij gewichtsverlies moet je heel goed opletten wát je verliest. Verlies je lichaamsvet? Prima. Verlies je spiermassa? ALARM! Gezien het feit dat de deelnemers die vegan aten ruim onder de minimale dagelijks aanbevolen hoeveelheid eiwitten zaten, lijkt het mij niet onwaarschijnlijk dat ze spiermassa verloren. Afvallen is dan niet gezond.
B12
En dan wordt het toch een beetje vreemd. Dan komt er een figuur waarin procentuele veranderingen ten opzichte van het begin van het onderzoek uitgedrukt worden. Vreemd, want in de Methods kondigen de onderzoekers niet aan ook met procentuele verschillen te gaan werken. Wat mij opvalt in die figuur, is dat insuline nu géén significante daling laat zien, maar vooral een hele grote spreiding in de vegan groep, en dat vitamine B12 nu wél een significant grotere daling laat zien in de vegans. Ik ga daar geen conclusies aan verbinden, omdat het geen primaire analyses zijn, maar wil het ook niet onbenoemd laten.
TMAO
In het stukje Sensitivity Analysis verwijderen de onderzoekers drie ‘outliers’, waardes die ver afwijken van de groepsgemiddelden, uit de data, zonder dat ze in de Methods aankondigden dat en hoe ze dat gingen doen. En na het verwijderen van die outliers toont TMAO een significant grotere afname in de vegan groep. TMAO is een stofje dat in de darmen gemaakt wordt van dierlijke producten. Het is ongezond en hoogstwaarschijnlijk een indicatie van een verstoorde darmflora. Een daling in TMAO lijkt mij op zich daarom geen indicatie van een gezonder dieet. Zeker gezien de onduidelijkheid rondom het verwijderen van de outliers, zou ik ook hier geen harde conclusies aan willen verbinden.
Extra analyses
In het laatste stukje van de Results schrijven de auteurs dat gepaarde en ongepaarde t-tests (hûh, dat mag statistisch helemaal niet met herhaalde metingen, en zelfs de vergelijkingen tussen de groepen lijken me niet ongepaard, omdat het om tweelingen gaat) praktisch dezelfde resultaten geven. Waarschijnlijk ‘moesten’ de auteurs dit doen van een reviewer met weinig statistische expertise. Gebeurt wel vaker, gelukkig levert het geen ander inzichten op.
Eén auteur deed alle analyses
Het laatste stukje dat ik echt belangrijk vind om te lezen is Article Information. Hierin staat onder andere welke auteurs wat hebben gedaan. Blijkbaar heeft Chris Gardner in zijn eentje alle data analyses gedaan en ook de enige die toegang heeft tot alle data. Onder Article Information staat ook potentiële conflicterende belangen. Afgezien van een postdoctoral fellowship en een affiliatie met een commercieel lab, valt op dat dezelfde Chris Gardner onderzoeksgeld ontvangt van ‘Beyond Meat’. Oef, dan zou ik er als co-auteur toch zeker niet mee akkoord gaan dat hij de enige is die volledige toegang heeft tot alle data. En ik zou hem ook niet in zijn eentje verantwoordelijk laten zijn voor alle analyses… Hij is laatste auteur, en dat is meestal de meest senior auteur van de groep en dus moeilijk om tegenin te gaan als broekie.
Dubieus
Al met al concludeer ik dat dit een goed uitgevoerd onderzoek is, zolang we er vanuit kunnen gaan dat dr. Chris Gardner ultra-betrouwbaar is, en dat is misschien wel mijn grootste twijfel. Waarom hebben de anderen geen toegang tot alle data? Waarom heeft hij alle analyses in zijn eentje gedaan? Hoezo zijn gedeeld eerste auteurs Matt Landry en Cath Ward daarmee akkoord gegaan?
Is vegan gezond?
Geeft dit onderzoek, afgezien van bovenstaande twijfels, ook antwoord op de vraag: “Is vegan gezonder?” Aan de hand van dit onderzoek durf ik daar geen uitspraken over te doen, omdat:
- LDL weinig zegt,
- deelnemers in de vegan groep hoogstwaarschijnlijk afvielen door verlies van spiermassa,
- de daling in TMAO dubieus is, zowel qua statistiek als qua uitleg (indicator van darm-dysbiose bij mensen die vlees of vis eten) en ook omdat
- nuchtere insuline niet onomstreden is wegens pulsatief vrijkomen in het bloed.
